ქართველურ ენათა დივერგენცია და გლოტოქრონოლოგია
DOI:
https://doi.org/10.32859/neg/15/49-57საკვანძო სიტყვები:
გენეალოგიური ხე, დივერგენცია, გლოტოქრონოლოგია, ქართველური ენებიანოტაცია
ქართველურ შედარებით-ისტორიულ ენათმეცნიერებაში ბოლო ხანებში კვლავ გამოითქვა მოსაზრება ქართველურ ენათა იმ გენეალოგიური ხის სასარგებლოდ, რომელიც გ. დეეტერსის გენეალოგიური ხისგან განსხვავებულია და გულისხმობს, რომ საერთო-ქართველური ფუძეენიდან პირველ ეტაპზე ჩამოყალიბდა სვანურ-ზანური ერთიანობა და ქართული - როგორც დამოუკიდებელი ენა; შემდგომში მოხდა სვანურ-ზანურის დიფერენცირება სვანურ და ზანურ ენებად. გ. დეეტერსის სქემა, რომელიც ქართველურ შედარებით-ისტორიულ ენათმეცნიერებაში ფაქტობრივად შემოიტანეს აკად. თ. გამყრელიძემ და გ. მაჭავარიანმა, ვარაუდობს საერთო-ქართველური ფუძეენის დივერგენციის პირველ ეტაპზე სვანური ენისა და ქართულ-ზანური ერთიანობის ჩამოყალიბებას.
გარდა სვანურში შემორჩენილი რიგი არქაული თავისებურებებისა და საერთო ენობრივი ინოვაციებისა ქართულსა და მეგრულ-ლაზურს შორის, დეეტერსის გენეალოგიურ ხეს მხარს უჭერს აგრეთვე გლოტოქრონოლოგიური გამოთვლები (ჩატარებული ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად გ. კლიმოვისა და თ. გამყრელიძის მიერ), რომლებიც მ. სვოდეშის მოდელს ეყრდნობოდა და ჩატარდა ძირეული ლექსიკის როგორც 100-სიტყვიანი, ისე 200-სიტყვიანი სიის ბაზაზე. მართალია, შედეგები რამდენადმე განსხვავებული იყო, თუმცა ორივე გამოთვლის მიხედვით, სვანურის გამოყოფა დაახლოებით ერთი ათასწლეულით წინ უსწრებდა ქართულ-ზანური ერთიანობის დიფერენციაციას, ე.ი. შესაბამისად, ქართულისა და ზანურის დამოუკიდებელ ენებად ჩამოყალიბებას.
დროთა განმავლობაში მ. სვოდეშის გლოტოქრონოლოგიური მოდელში სხვადასხვა მკვლევარმა გარკვეული ცვლილებები შეიტანა. განსაკუთრებით საინტერესო აღმოჩნდა ს. სტაროსტინის მოდელი, რომელსაც ავტორმა ძირის გლოტოქრონოლოგია უწოდა და რომელიც, როგორც მომდევნო კვლევებმა აჩვენა, შედარებით უფრო ზუსტ შედეგებს იძლევა. ამ უკანასკნელი მოდელის მიხედვით ჩატარდა ქართველურ ენათა ეტიმოლოგიურ ლექსიკონებში წარმოდგენილი მასალის წინასწარი ანალიზი, რომლის შედეგები აშკარად მხარს უჭერს დეეტერსის გენეალოგიური ხის სქემას.
